akt lokacyjny

O Bydgoszczy jako o mieście możemy mówić dopiero od 1346 r. Jednak już wcześniej, prawdopodobnie na przełomie X/XI w. powstał gród strażniczy przy brodzie przez Brdę, administracyjnie związany z Kujawami. Począwszy od 1327 r. Bydgoszcz była obiektem najazdów krzyżackich i dopiero w 1337 r. król Kazimierz Wielki odzyskał gród i osadę. W planach państwowych władcy Bydgoszcz odgrywała istotną rolę. Jako gród pograniczny miała znaczenie zarówno strategiczne jak i ekonomiczne. Z tego też względu król postanowił nadać grodowi prawa miejskie, co nastąpiło 19 kwietnia 1346 r. w Brześciu Kujawskim. Zasadźcami, przyjmującymi przywilej z rąk monarchy byli dwaj Niemcy Johannes Kyesselhuth i jego towarzysz Konrad. W miejscu dotychczasowego grodu wzniesiono zamek starościński a miasto umocniono murami, których krańce opierały się o ramiona Brdy. Pierwotną drewnianą zabudowę miasta trawiły liczne pożary i dlatego w 1547 r. miasto otrzymało mandat królewski nakazujący wznoszenie domów murowanych. Zbudowano też kościoły i klasztory a w początkach XVI w. na środku rynku stanął ratusz.

Znakomite położenie Bydgoszczy na skrzyżowaniu traktów lądowych i w pobliżu ujścia Brdy do Wisły stworzyło dogodne warunki do rozwoju rzemiosła i handlu. Miasto stało się portem Kujaw, a ekspansja handlowa bydgoskich kupców skierowana była głównie w kierunku północnym. Był to okres prosperity, który trwał do połowy XVII w. Lata wojen ze Szwecją określane mianem „potopu" mocno naruszyły kondycję miasta. Do zniszczeń dołączyła się zaraza, która zdziesiątkowała mieszkańców. Pokój „oliwski" w 1660 r. zakończył wojnę, jednak Bydgoszcz długo leczyła swe rany, nie odzyskując zresztą dawnej świetności, bowiem już w 1700 r. rozpoczęła się wojna północna trwająca aż po rok 1721. Zniszczenia wojenne i zarazy złamały miasto - opustoszałe, zrujnowane, ze spalonym w 1708 r. ratuszem wegetowało.

W 1760 r., w czasie wojny siedmioletniej, przybyły do Bydgoszczy pierwsze oddziały pruskie. Ich pobyt stanowił zapowiedź przyszłych wydarzeń, które rozegrały się w 1772 r. Wtedy to Rosja, Prusy i Austria podpisały w Petersburgu traktat rozbiorowy odnoszący się do Polski. Na mocy ustaleń traktatowych część ziem przypadła Prusom. Na tych terenach leżała również Bydgoszcz, którą uczyniono stolicą obwodu nadnoteckiego. Tak rozpoczął się, trwający prawie 150 lat, okres pruskiej przynależności państwowej miasta. Władze pruskie rozpoczęły działania zmierzające do włączenia Bydgoszczy w ekonomiczny i militarny system królestwa Prus. Nowe granice przerwały większość dotychczasowych więzi ekonomicznych. Pierwszym spektakularnym posunięciem była budowa Kanału Bydgoskiego, łączącego systemy rzeczne Wisły i Odry. Kolejną pospiesznie realizowaną inwestycją były koszary dla wojska, jako że z chwilą I rozbioru Polski rozpoczęła się rola Bydgoszczy jako miasta garnizonowego. Ponieważ w planach pruskich Bydgoszcz stać się miała regionalnym centrum administracyjnym i gospodarczym, rozpoczął się napływ nowej kadry urzędniczej. Zintensyfikowało to ruch budowlany, ponieważ potrzebne były zarówno mieszkania jak i budynki administracyjne. Także już w 1772 r. utworzono ewangelicką gminę wyznaniową.

W czasie insurekcji kościuszkowskiej, w 1794 r. Bydgoszcz została na krótko opanowana przez wojska generała Jana Henryka Dąbrowskiego. Jednak dopiero porażka Prus w starciu z Napoleonem w 1806 r., przyniosła utworzenie na ziemiach polskich Księstwa Warszawskiego. W jego skład weszła również Bydgoszcz jako stolica departamentu. Okres względnej stabilizacji był bardzo krótki. Po klęsce Napoleona, w wyniku postanowień Kongresu Wiedeńskiego, w 1815 r. miasto ponownie włączono w skład królestwa Prus lokując w nim siedzibę jednego z dwóch okręgów regencyjnych Wielkiego Księstwa, a następnie Prowincji Poznańskiej.

Druga połowa XIX w. to lata europejskiej rewolucji przemysłowej, która swym zasięgiem objęła również Bydgoszcz. Powstawały nowe zakłady przemysłowe, a w 1851 r. miasto zostało włączone do sieci kolejowej Prus. Powstający przemysł potrzebował siły roboczej, ta zaś mieszkań. W ten sposób wymuszony został rozwój terytorialny. Intensywna rozbudowa, industrializacja i unowocześnianie Bydgoszczy trwały aż do wybuchu 1 wojny światowej. Po jej zakończeniu, na mocy postanowień traktatu wersalskiego miasto przyznano Polsce. Oficjalne przejęcie władzy nastąpiło 19 stycznia1920 r., a w dniu następnym, do Bydgoszczy wkroczyły oddziały Wojska Polskiego. Miasto zachowało swe związki z Poznaniem stając się siedzibą władz powiatowych na terenie województwa poznańskiego. Stan ten utrzymywał się aż do 1938 r., kiedy to Bydgoszcz włączono do województwa pomorskiego. W okresie 1920-1939 nastąpiła szybka repolonizacja miasta, wzrósł jego obszar oraz pojawiły się nowe gałęzie przemysłu. Mimo że Bydgoszcz należała w tym czasie do najnowocześniejszych miast na terenie Polski, prowadzone były liczne inwestycje komunalne.

Po wybuchu 2 wojny światowej, 3 września 1939 r. doszło w Bydgoszczy do wydarzeń, które strona polska określa mianem dywersji, natomiast niemiecka mówi o „bydgoskiej krwawej niedzieli" (Bromberger Blutsonntag). Wynikiem tych zajść były ofiary po obu stronach. Zwielokrotnione straty niemieckie stały się podstawą stworzonej przez hitlerowską propagandę tezy o „krwawej niedzieli". Okupacja rozpoczęła się w dniu 5 września 1939 r. Bydgoszcz znalazła się na terenach włączonych do Niemiec i ponownie stała się siedzibą władz regencyjnych w Okręgu Rzeszy Gdańsk Prusy Zachodnie. Władze hitlerowskie wzięły na mieście odwet za wydarzenia z 3 września. Łączna liczba ofiar 2 wojny światowej wśród mieszkańców miasta sięga 10 tys. osób.

Po trwającej ponad 5 lat okupacji Bydgoszcz została oswobodzona w dniach od 23 do 27 stycznia 1945 r. w wyniku działań wojennych prowadzonych przez armię radziecka wraz z oddziałami Wojska Polskiego. Zaczął się nowy okres w dziejach miasta, które stało się siedzibą władz województwa bydgoskiego. *

Po zaciętych walkach w dniach 22-27 stycznia 1945 roku oddziały Armii Radzieckiej i Wojska Polskiego zajęły Bydgoszcz. Mimo trudnych powojennych warunków kontynuowano działania mające zapewnić miastu silne pozycje gospodarcze i awans w różnych dziedzinach. Już w marcu 1945 roku do Bydgoszczy została przeniesiona stolica województwa pomorskiego. Objęło ono południowe obszary Pomorza, Ziemię Chełmińską i Michałowską, Krajnę, Kujawy z Inowrocławiem i Włocławkiem. W 1950 roku dołączono również powiat żniński i mogileński. Po reformie podziału terytorialnego kraju z 1998 roku w Bydgoszczy zlokalizowano siedzibę wojewody kujawsko-pomorskiego. W okresie powojennym  Bydgoszcz stała się siedzibą wielu organizacji i struktur regionalnych. Od 1946 roku pełni funkcję centrum Pomorskiego Okręgu Wojskowego. W 2004 roku Ojciec Święty Jan Paweł II utworzył Diecezję Bydgoską.

W latach powojennych Bydgoszcz szybko się powiększała, stając się miastem leżącym nie tylko nad Brdą, ale i Wisłą. W 1945 roku miasto liczyło 69,4 km², aby po kolejnych przyłączeniach terenów przyległych osiągnąć pod koniec lat 70-tych powierzchnię 174,5 km². Największe znaczenie miało przyłączenie do Bydgoszczy w 1973 roku samodzielnego dotąd miasta Fordon - z czasem powstała tam wielka dzielnica Bydgoszczy, zamieszkała obecnie przez około 70 tysięcy osób. Po wojnie zbudowano wiele nowych dzielnic mieszkaniowych, w tym jako pierwsze Leśne, Kapuściska, Skrzetusko i Błonie. Co warto podkreślić, inwestycje budowlane i komunalne nie doprowadziły do pozbawienia miasta leżących w jego granicach dużych obszarów leśnych i ogrodów.

Szybko rosła też liczba ludności. W chwili wyzwolenia spod okupacji niemieckiej Bydgoszcz zamieszkiwało około 135. tysięcy mieszkańców, czyli nieco mniej niż w 1939 roku. Inwestycje przemysłowe sprawiły, że już w 1950 roku liczba ta przekroczyła 160 tysięcy, dziesięć lat później - 232 tys., w 1970 roku - 338 tys., a pod koniec XX wieku zbliżała się do 385. tys. W ostatnich latach zaznaczyła się tendencja spadkowa, ponieważ wielu bydgoszczan wyprowadziło się do osiedli podmiejskich.

W latach 50-tych Bydgoszcz przekształciła się w wielobranżowy ośrodek przemysłowy o bardzo zróżnicowanej strukturze branżowej, ze szczególnym uwzględnieniem przemysłów elektrotechnicznego, maszynowego, drzewnego i spożywczego, intensywnie rozwijał się również przemysł chemiczny. W okresie socjalistycznej industrializacji nie powstały gigantyczne przedsiębiorstwa, ale nie zabrakło zakładów średniej wielkości, które albo były budowane od podstaw, albo modernizowano już istniejące. Rok 1989 otworzył nowe możliwości dla rozwoju ekonomicznego. Jednak restrukturyzacji i nowym warunkom funkcjonowania nie sprostało wiele przedsiębiorstw. Upadły między innymi zakłady „Romet”, „Kobra”, „Techma”, „Modus”, a znacznie ograniczyły swoją działalność takie firmy, jak „Belma”, „Eltra”, „Famor”, „Foton” i inne. Dziś w rankingach „Rzeczpospolitej” na największe przedsiębiorstwa w Polsce, wśród pierwszego tysiąca, odnotowano 9 bydgoskich firm. Na liście figurują m.in. „Zachem”, Zespół Elektrociepłowni Bydgoszcz, Pojazdy Szynowe PESA SA Holding Bydgoszcz (dawne ZNTK) oraz Komunalne Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej. Na giełdzie notowane są cztery bydgoskie spółki akcyjne: „Jutrzenka”, „Kable”, „Makrum” i „Projprzem”. Dogodne położenie Bydgoszczy na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych, drogowych, kolejowych i wodnych, inwestycje związane z budową lotniska i terminalu pasażerskiego, czynią nasze miasto atrakcyjnym miejscem do prowadzenia biznesu.

W okresie powojennym Bydgoszcz stała się ośrodkiem akademickim. W 2006 roku  działało tu osiem państwowych szkół wyższych (wliczając ośrodki zamiejscowe), ponadto 11 niepublicznych szkół wyższych. Jako pierwszą powołano w 1951 roku Wieczorową Szkołę Inżynierską (później: Wyższa Szkoła Inżynierska), która po fuzji z filią Akademii Rolniczej w Poznaniu utworzyła Akademię Techniczno-Rolniczą. W 2006 roku uczelnia ta została przekształcona w Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich. Rok wcześniej powstał Uniwersytet Kazimierza Wielkiego przekształcony z Akademii Bydgoskiej (kontynuującej tradycje Wyższej Szkoły Nauczycielskiej i Wyższej Szkoły Pedagogicznej). Do najważniejszych szkół wyższych Bydgoszczy należą Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego oraz Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, wiele lat funkcjonujące samodzielnie jako Akademia Medyczna.

Bydgoszcz jeszcze w okresie międzywojennym była znana z bogatego życia kulturalnego. Po wojnie kontynuowano te tradycje: powstały regionalne ośrodki radiowy i telewizyjny, rozwinął się rynek prasy, a miasto stało się znane polskim melomanom dzięki organizacji prestiżowych festiwali muzycznych. W 1958 roku zakończono budowę gmachu Filharmonii Pomorskiej im. Ignacego Jana Paderewskiego. Niezwykle ważną rolę w jej działalności artystycznej zajmują dwa festiwale: organizowany od 1963 Bydgoski Festiwal Muzyczny oraz odbywający się co cztery lata Międzynarodowy Festiwal Musica Antiqua Europae Orientalis (pierwszy odbył się 1966 roku). Do najnowszych inwestycji kulturalnych należy, budowany przez kilkadziesiąt lat, gmach Opery Nova, należący do nowocześniejszych i najbardziej wszechstronnych teatrów muzycznych w Polsce. Opera organizuje znany w Polsce Bydgoski Festiwal Operowy. W latach 1947-1948 wzniesiono gmach Teatru Polskiego w Bydgoszczy. Ta państwowa scena jest organizatorem cieszącego się dużym zainteresowaniem Festiwalu Prapremier.

W latach powojennych duże sukcesy odnieśli bydgoscy sportowcy. Z miastem byli i są związani złoci medaliści olimpijscy: lekkoatleta Zdzisław Krzyszkowiak oraz wioślarz Robert Sycz. Medale zdobywali inni bydgoszczanie: Teresa Ciepły i Teodor Kocerka. W mieście rozwinęły się liczne kluby i sekcje sportowe, a szczególne osiągnięcia na torze żużlowym mał BKS (dziś: BTŻ) „Polonia”, w którym przez kilkanaście lat wielkie sukcesy odnosił największy z polskich żużlowców - Tomasz Gollob. Bydgoszcz wzbogaciła się o wiele obiektów sportowych, wśród nich, pięknie położony, stadion Wojskowego Klubu Sportowego „Zawisza” oraz halę sportowo-widowiskową „Łuczniczka”. Na obiektach „Zawiszy” odbywają się liczne zawody rangi krajowej oraz światowej (Mistrzostwa Świata Juniorów w lekkiej atletyce), w „Łuczniczce” rozgrywki Ligi Światowej w siatkówce.

Bydgoszczanie aktywnie uczestniczyli w życiu politycznym i społecznym kraju. Wnieśli wkład do dziejów walki o demokrację i suwerenność. Wydarzenia bydgoskie w okresach przełomowych znalazły trwałe miejsce w podręcznikach do historii najnowszej. W 1956 roku, po przełomie październikowym w Polsce, manifestanci zburzyli zagłuszarkę rozgłośni zagranicznych na Wzgórzu Wolności. Natomiast w marcu 1981 roku doszło do głośnych wydarzeń w gmachu Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy. Wówczas pobito kilku działaczy opozycyjnych, w tym przewodniczącego Zarządu Regionu NSZZ „Solidarność” w Bydgoszczy Jana Rulewskiego.

Od lat Bydgoszcz jest otwarta na współpracę zagraniczną. Łączą ją kontakty z miastami partnerskimi - dziś jest ich 10, a cztery dalsze mają status miast zaprzyjaźnionych. **