Pojęcie protonarodu sformułował norweski antropolog społeczny Thomas Eriksen, dla wyodrębnienia tego typu grup etnicznych od społeczności lokalnych, tubylczych itp.
W odróżnieniu od nich protonarody posiadają własne elity polityczne, ideologów, działaczy kultury, artystów, którzy starają się generować ruch narodowy i uzyskać niezależność polityczną w postaci państwa. Wiele istniejących współcześnie protonarodów funkcjonowało w przeszłości w ramach własnych organizmów państwowych, jak m.in. Szkocja czy Tybet.

Działania „Kurdystan – oblicza trwania” to pierwsza odsłona Międzynarodowego Festiwalu Sztuki Protonarodów w bydgoskim Muzeum Okręgowym im. Leona Wyczółkowskiego. Cykliczna impreza zaprezentuje działalność artystyczną znanych w świecie grup etnicznych i narodów, dążących do suwerenności politycznej. W kolejnych realizacjach projektu pokażemy kultury: Basków, Katalończyków, Tybetańczyków, Tatarów.

Festiwal wszelkich sztuk
Pierwszy MFSP rozpocznie się późną jesienią, a zakończy wiosną. Zaprezentujemy paręset prac ponad 30 kurdyjskich artystów i artystek sztuk plastycznych i wizualnych mieszkających na terenie Unii Europejskiej, a także Australii, Tajlandii oraz USA. Warto poznać ich nazwiska: Ahmed Nabaz, Osman Ahmed, Rostam Aghala, Faek Rasul, Tania Rashid, Shukr Saeed, Baldin Ahmad, Rushdi Anwar, Bayan Jaf, Walid Siti, Azad Nanakeli, Bahram Hajou, Fuad Aziz, Sakar Sleman, Azad Karim, Yousif Salih, Jalal Raouf, Cheeman Ismaelel, Poshya Kakil Ahmed, Azad Karim Mohammed, Younes Mohammed, Jamal Penjweny, Nimat Shabab, Zehra Dogan, Nyaz Bayati, Mohammad Rostamzadeh, Havin Al-Sindy, Ebrahim Alipoor, Bakhtyar Kaftan, Ako Ghareeba, Baris Seyitvan. Specjalnie dla wystawy ich dzieł bydgoskie muzeum przeznaczyło blisko 1500 m2 powierzchni wystawienniczej, która zostanie zaaranżowana m. in. w przestrzeni sąsiadującego z muzeum budynku Bydgoskiego Centrum Finansowego, gdzie organizatorzy, tworząc ekspozycję dzieł sztuki, zamierzają wykreować nowe atrakcyjne miejsce w śródmieściu Bydgoszczy.

Równie ważną będzie obszerna prezentacja kurdyjskiej kinematografii, m.in. twórczości wybitnego reżysera Bahmana Ghobadiego - laureata Złotej Kamery dla najlepszego debiutu oraz Nagrodę FIPRESCI na 53. MFF w Cannes za Czas pijanych koni.  Prezentując kurdyjską kulturę nie można zapomnieć o poezji i muzyce niezwykle ważnych sztukach dla kurdyjskich oblicz trwania. Muzyka i pieśni służą Kurdom do opowiadania  o swoich przeżyciach, dzielenia się nimi z całym światem. Bardzo często pieśni i poezja kurdyjska są jedynymi materiałami do nauki języka kurdyjskiego; nota bene Kurdowie niemal wszystko piszą wierszem. Festiwal przybliży twórczość literacką i kompozytorską narodu bez państwa oraz jej twórców. Dopełnieniem naukowym imprezy będą spotkania z polskimi badaczami Kurdystanu, autorami książek oraz dziennikarzami.

Kultura a gospodarka
Koncepcja wystawy „Kurdowie – oblicza trwania” powstała jako wydarzenie wielowymiarowe, które dzięki sztuce stworzy wartość trwałą nie tylko w kulturze, ale też w życiu społeczno-gospodarczym regionu kujawsko-pomorskiego. Wygenerowanie nowego, atrakcyjnego miejsca w centrum Bydgoszczy, w przestrzeni, która od lat szuka dla siebie nowej funkcji, ma na celu przyciągnięcie nowych konsumentów dla śródmiejskiej strefy handlowej i usługowej. Bardzo ważnym elementem wydarzenia będą warsztaty kulinarne oraz ulokowanie specjałów kurdyjskiej kuchni w ofercie lokalnej gastronomii. Wyjątkowość i bogata oferta wydarzenia, które z pewnością znajdzie zainteresowanie w szeregach konsumentów kultury oraz dotrze do przedstawicieli zamieszkującej Unię Europejską kurdyjskiej diaspory zaowocuje zwiększeniem popytu w lokalnym sektorze HoReCa w mniej atrakcyjnym okresie jesienno-zimowym. Organizatorzy też liczą na pobudzenie lokalnego rynku obrotu dziełami sztuki we współpracy z lokalnymi galeriami. Będzie też miejsce na zapoznanie się z możliwościami współpracy gospodarczej z Regionem Kurdystanu, które zostaną zaprezentowane przez jego polskie przedstawicielstwo. Ten element spowodował, że wydarzenie jako promocja potencjału gospodarczego regionu jest współfinansowane z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego.

Co to znaczy być Kurdem
Nikt dotąd w Europie nie stworzył tak bogatej prezentacji kurdyjskiej sztuki i kultury w różnych ich przejawach. To nie będzie wielozmysłowy event, spektakl etnograficznych nowalijek i konstatacji tylko oblicza trwania, poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, co to znaczy być Kurdem i jak być Kurdem?

Podstawą tożsamości człowieka jest pamięć autobiograficzna, budowana przez nasz emocjonalny mózg. To jest pamięć mnie w określonej sytuacji: zapachy, kolory, frazy muzyki, kurz polnej drogi i skwar. Nie są to poetyckie imponderabilia, lecz coś rozstrzygającego o naszym zakorzenieniu, genius loci człowieka, szczególnie bolesny, gdy jest skazany na tułaczkę. „Być Kurdem oznacza borykać się z geografią i historią, mieć i nie mieć dzieciństwa, dorastać i dojrzewać pojmując coraz bardziej skłóconą naturę otaczających zjawisk, pozostawać w symbiozie ze swoimi, odcinać się od nich - z własnej woli czy z musu - i pytać, kim oni są. Stąd wyłania się dylemat tożsamości, który obywatele owego świata mają we krwi, jako dynamiczny motyw zachęcający i zniechęcający do działania, do związku z miejscem urodzenia i do tułaczki” – napisała prof. Ewa Machut-Mendecka, jedna z najwybitniejszych polskich arabistek”.

Opoka kultury i historii świata
Świat naznaczył Kurdów epiką walki; od Saladyna gromiącego Krzyżowców po odważnych Peszmergów, którzy zatrzymali ekspansję ISIS na Bliskim Wschodzie.
W mediach widzimy tylko zacięte twarze mężczyzn i kobiet z kałasznikowami, a szersza wiedza o ich historii i kulturze pozostaje wciąż unikatem, choć nie brakuje znakomitych książek o Kurdach pióra polskich, dziennikarzy i podróżników. Kurdystan to nie tylko teren wojen i rywalizacji mocarstw. To obszar o bardzo bogatej historii. W jaskini Shanidar odkryto szczątki człowieka neandertalskiego. Ebril, stolica irackiego Kurdystanu, to jedna z najdłużej nieprzerwanie zasiedlonych miejscowości na świecie, z historią sięgającą sześciu tysięcy lat wstecz. Sercem miasta jest cytadela, wpisana w 2014 roku na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

O Peszmergach słyszał cały świat. Niestety rzadziej słyszy się o kurdyjskich artystach, pisarzach, poetach czy filmowcach. Jeden z największych na świecie narodów bez własnego państwa przetrwał nie tylko dlatego, że nigdy nie bał się chwycić za broń; przetrwał, ponieważ stworzył twardą opokę kultury chroniącej tożsamość. Stąd też kurdyjska sztuka współczesna i kultura rozwijały się w szczególnie trudnych warunkach politycznych i ekonomicznych. Wielu kurdyjskich artystów identyfikowano też z krajami, które zamieszkiwali, pomijając narodowe korzenie.

Anioły tej części świata
Dopiero w ostatnich latach ich odrębność jest mocniej podkreślana. Ważną rolę w tym odrodzeniu odegrał Region Kurdystanu (w południowym irackim Kurdystanie), który de facto od 1992 r. cieszył się niezależnością od reszty Iraku. Po 2003 roku jego szczególny status potwierdziły zapisy nowej, irackiej konstytucji, które nadała mu szerokie uprawnienia regionu federalnego. Niespełnione marzenia o własnym państwie oraz liczna międzynarodowa diaspora mają szczególny wpływ na życie społeczne i postawy artystyczne. W tych trudnych okolicznościach Kurdowie stworzyli niepowtarzalną, wielopoziomową aktywność w sztuce nowoczesnej, której szerokie spektrum pokażemy w Bydgoszczy.

Nasuwa się pytanie, jakim stali się przez to społeczeństwem? Odpowiedział na nie filozof Slavoj Żiżek ich częsty gość, dla którego Kurdowie są „aniołami w tej części świata”. - W Turcji, w której sytuacji orientuję się stosunkowo dobrze, moją uwagę zwróciło, to że kurdyjska mniejszość jest nowocześniejsza i bardziej otwarta na świat niż reszta społeczeństwa. Daleki jej jest jakikolwiek fanatyzm religijny, za to wykształciła u siebie silny feminizm (dzięki temu dowiedziałem się np. w Stambule, że prowadzone przez Kurdów restauracje nie tolerują żadnych, najmniejszych nawet oznak dyskryminacji płciowej).

Kurdowie z irackiej i syryjskiej części Kurdystanu, czyli Baszur i Rożawy stali się podziwiani na całym świecie nie tylko po odegraniu kluczowej roli w walce z Państwem Islamskim, ale również za poświęcenie w ochronie chrześcijan, jezydów i milionów uchodźców. Płynęły do nich słowa wdzięczności m.in. od papieża Franciszka, prezydenta Baracka Obamy, kanclerz Angeli Merkel czy prezydenta Emmanuela Macrona. Mozaika religijno-etniczna od lat pomyślnie istnieje w Kurdystanie, a tolerancja jest głęboko zakorzeniona w tym narodzie. W dramatycznym momencie wojny z ISIS w lipcu 2014 roku, gdy terroryści zbliżali się do Erbilu, ówczesny prezydent Regionu Kurdystanu Masoud Barzani powiedział do patriarchy Chaldejskiego Kościoła Katolickiego Louisa Raphaela Sako: „Albo wszyscy umrzemy razem, albo wszyscy będziemy żyli z godnością”.

Dzięki malarstwu, literaturze, filmowi i muzyce, Kurdystan nie stał się amorficznym, zapomnianym królestwem, lecz przestrzenią z historyczną ciągłością, źródłem silnych emocjonalnych więzi, choć bez wyodrębnionych granic. Gdzieś, wzdłuż górskich szczytów Taurusu, na pustynnych nizinach Iraku oraz Syrii, u podnóża gór Zagros jest ich genius loci. Chcemy pokazać, jak go ocalili.

Międzynarodowa prezentacja kultury i sztuki kurdyjskiej
25.11.2022 – 31.03.2023

KOLOFON
Główny organizator:
Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy
Partner merytoryczny: Kurdyjskie Centrum Informacji i Dokumentacji w Krakowie

Termin realizacji: 25 listopada 2022 – 31 marca 2023
Wernisaż: 25 listopada, godz. 18.00
Kurator: dr Wacław Kuczma

Miejsca realizacji:
•    Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy przy ul. Gdańskiej 4
•    Filia MOB w Bydgoskim Centrum Finansowym, ul. Jagiellońska 1
•    Miejskie Centrum Kultury w Bydgoszczy, ul. Marcinkowskiego 12

Projekt współfinansowany przez Miasto Bydgoszcz.
Impreza organizowana jest we współpracy z Ziyadem Raoofem - współzałożycielem
Kurdyjskiego Centrum Informacji i Dokumentacji, promotorem i mecenasem kurdyjskiej sztuki w Polsce, ale też artystów z innych krajów. Za swoją działalność społeczną i kulturalną został m.in. nagrodzony tytułem Krakowskiego Ambasadora Wielokulturowości 2020. Bydgoskiemu wydarzeniu patronuje Przedstawicielstwo Rządu Regionalnego Kurdystanu w Polsce.